بیماریهای گندم-بخش اول زنگها
بر اساس آمارهای جهانی سالانه در حدود 50 درصد از مزارع گندم در جهان دچار خسارت می¬گردند که 19 درصد آن را خسارت¬های ناشی از بیماری ها شامل می گردد. بیماری های گندم در چهار گروه زنگ ها، بیماری های برگی به جز زنگها ، بیماری های سنبله و بیماری های طوقه تقسیم بندی می شوند .
در میان بیماری های غلات زنگها از اهمیت عمده ای برخوردارند که به سه دسته زنگ زرد یا زنگ نواری، زنگ برگ یا زنگ قهوه ای و همچنین زنگ سیاه یا زنگ ساقه تقسیم می شوند که از آن میان به ترتیب زنگ زرد، زنگ قهوه ای و زنگ سیاه اهمیت بیشتری به جهت میزان خسارت وارده به گندم را دارا می باشد.
زنگها به جنس پوکسينيا (Puccinia) تعلق دارند که در شرايط محيطى مساعد یعنی آب و هواى خنک تا گرم مرطوب رشد و گسترش پیدا می کنند. تشکيل پستول (Postule) يا حفرههاى قرمز رنگ و سياهرنگ خط چين يا نقطهچين حاوى اسپورهاى توليد مثل در سطح ساقهها، برگها، غلافها و گلهاى گياه از علائم کلى اين بيمارىها است. قارچهاى وابسته به جنس پوکسينيا از کارآیی گياه در مصرف آب مىکاهند، بافتها را تخريب و متلاشى مىکنند و تعداد دانههاى موجود در سنبله و وزن آنها را کاهش مىدهند. در ایران این بیماری در اکثر مناطقی که کشت گندم رایج است مشاهده شده است علی الخصوص در استانهای اردبیل، فارس، گلستان، خراسان، سمنان و مازندران باعث خسارت به مزارع گندم شده است.
زنگ نواری یا زنگ زرد
عامل بیمای که قارچ Puccinia striiformis می باشد قادر است گندم، جو، چاودار و بیش از هجده جنس از انواع کراس ها را نیز آلوده سازد. می توان گفت عامل اولیه آلودگی یوریدیوسپورهایی هستند که بوسیله باد به منطقه منتقل شده اند این آلودگی در صورتی که شرایط محیطی یعنی دمایی در حدود 8 تا 20 درجه و رطوبت کافی وجود داشته باشد به سرعت گسترش می یابد و می توان گفت تمامی اندام های گیاه را می تواند مورد حمله قرار دهد. چنانچه دما به زیر 2 درجه یا بالای 25 درجه سانتی گراد برسد رشد عامل متوقف می گردد. عواملی همچون استفاده نامناسب از کود ازته ، ابرناکی هوا ، تراکم بذور و کاشت ارقام حساس به بیماری از عواملی هستن که به تسریع رشد این بیماری کمک می کنند، این بیماری میتواند هر 5 تا 7 سال یکبار همه گیر شود و خسارتی 50 تا 90 درصدی به محصول وارد نماید.
زنگ قهوهای یا برگی غلات
این زنگ که از آن با نامهای زنگ کوتولگی و یا زنگ نارنجی هم یاد میشود بعد از زنگ زرد از نظر میزان خسارت به مزارع در رتبه قرار دارد. عامل ایجاد بیماری نه تنها به گندم نان و دوروم و تریتیکاله بلکه به برخی از گندمیان غیر زراعی نیز حمله میکند. هچون سایر انواع زنگها عامل این بیماری نیز در شرایط نمناکی و دمای 15 تا 22 درجه شرایط مساعد برای رشد و توسعه در مزرعه را دارد و با علایمی همچون جوشهای کروی تا بیضی شکل قهوه ای نارنجی رنگ که به صورت پراکنده و یا گاهی خطوط کوتاه جدا از هم بر روی برگهای گندم نمودار میشود که با گذشت زمان بر روی برگها و غلاف جوشهای سیاه رنگ براقی به وجود می آید که باعث کاهش گلدهی بوته های بیمار و سایز دانه های آن شود اما در اواخر ساقه دهی یعنی زمانی که سنبله از غلاف بیرون می آید و در مرحله برگ پرچم است حداکثر خسارت را می تواند به مزرعه وارد کند که عددی در حدود 25 تا 40 درصد میباشد اما درصورتی که در مرحله ای بین خمیری و سفت شدن دانه باشد میزان خسارت کمتر خواهد بود.
زنگ سیاه گندم یا زنگ ساقه
در حدود 40 سال پیش این بیماری خسارتهای زیادی در مناطق جنوب و شمال کشور به بار آورد اما در حال حاضر در کشور گزارشی مبنی بر خسارت این گونه دریافت نشده است . این بیماری نیز با علایمی همچون جوشهای بهاره حاوی یوردیوسپور که به صورت خطوطی تقریبا کشیده و تخم مرغی شکل که گاها نیز به شکل متصل دیده میشوند و به رنگ قرمز آجری تا قهوه ای تیره هستند، ظاهر میگردد و قسمتهای مختلفی از گیاه مانند برگ ، غلاف ساقه ، خوشه، گلوم ،گلومل و ریشکها را در گندم و جو تحت تاثیر قرارمیدهد. عامل این بیماری نیز در هوای نسبتا گرم و در دمایی 24-20 درجه از شرایط مساعد رشد برخوردار است. در مراحل اولیه رشد به خاطر کاهش پنجه زنی، کاهش وزن و کیفیت دانه ها و عوامل اینچنینی بیماری میتواند خسارتهای بسیار سنگینی را به محصول وارد آورد.
راههای مبارزه با انواع زنگها
عوامل متعددی در رشد و توسعه این بیماری دخیل هستند که با کنترل آنها به کنترل بیماری و خسارتهای ناشی از آن داشت من جمله این عوامل مقاومت ارقام مختلف بذری و استفاده از ارقام با مقاومت بالاست. تراکم مناسب بوته، رعایت زمان کاشت مناسب، استفاده از کود سرک فقط یکبار و به مقدار مناسب و استفاده از کود پتاسیم برای افزایش مقاومت گیاه، جلوگیری از تراکم سبزینه گیاه که نتیجه کود یا آبیاری زیاد میباشد، از بین بردن علفهای هرز و بقایای گیاهان آلوده و مبارزات شیمیایی راههایی دیگری برای کنترل و کاهش خسارات بیماری است. البته در مورد مبارزه شیمیایی شرایط را باید سنجید چه اگر سمپاشی در زمان و شرایط مساعد انجام نگیرد ممکن است نه تنها در مبارزه با بیماری موثر نیوفتد بلکه با افزایش هزینه ها خسارات بیشتری را متوجه کشاورز بسازد. از جمله این عوامل تعیین جهت وزش باد ،میزان بارندگی زمان آن، درصد شبنم هوا، ساعات ابری و آفتابی بودن هوا و تعیین زمان سمپاشی و مرحله رشد گندم است. به عنوان مثال بعد از خمیری شدن نیازی به سمپاشی نیست زیرا که میزان هزینه سمپاشی در این مرحله بیش از خسارت ناشی از بیماری خواهد بود بنابراین مقرون به صرفه نمیباشد.
قارچکشهایی که به منظور مبارزه شیمیایی توصیه می شوند:
آمیستار اکسترا (SC 28%) 0.75 لیتر در هر هکتار (آزوکسی استروبین+ سیپرکونازول)
فالکن (EC 46%) 0.6 لیتر در هر هکتار (تبوکونازول+ تریادیمینول+ اسپیروکسامین)
تیلت (EC 25% ) 0.5 لیتر در هکتار ( پروپیکونازول )
آلتو ( SL 10% ) 0.5 لیتر در هکتار (سیپروکونازول)
فولیکور ( EW 25%) 1 لیتر در هکتار ، (تبوکونازول)
ایمپکت ( SC 12.5%)، 1 لیتر در هکتار ، (فلوتریافول)
آرتئا (EC 33% )، 0.3 لیتر در هکتار ، (پروپیکونازول + سیپروکونازول )
