بیماری گندم بخش دوم
بیماریهای برگی به جز زنگها
بیماریهایی مانند سپتوریوز برگ گندم، سیاهک برگی، سفیدک سطحی گندم ، لکه خرمایی گندم، لکه قهوه ای معمولی گندم، لکه نواری باکتریایی گندم و …. میباشند.
بیماری سپتوریوز برگی گندم
این بیماری که با عناوین بیماری لکه برگی سپتوریایی یا بلاچ خالدار برگ نیز شناخته می شود توسط دو نوع باکتری septora tiritici , stagnospora nodorum ایجاد می گردند که اولی بیماری لکه سفید برگی و دومی بیماری سنبله گندم را که به تفضیل در بیماری های سنبله بررسی خواهد گردید ایجاد می کنند. از نظر انتشار در هر جایی که گندم کشت میشود امکان انتشار وجود دارد اما شرایطی همچون ابرناکی و رطوبت طولانی مدت و دمای بین 15-10 درجه سانتیگراد شرایط را برای رشد و توسعه مستعد میسازد از این رو در مناطق کشت اقلیم معتدل شیوع بیشتری دارد. این بیماری بخاطر کاهش سطح فتوسنتز و کاهش میزان جذب کربوهیدراتها در زمان پرشدن دانه باعث کاهش راندمان و همچنین کاهش کیفیت دانه ها میشود تا آنجا که حتی باعث کاهش 50درصدی محصول گردد. این بیماری تمامی بخشهای هوایی گیاه را آلوده میکند اما بیشترین میزان آلودگی در برگ پرچم و دو برگ زیرین آن صورت می گیرد که اگر پیش از مرحله خمیری اتفاق افتد باعث چروکیدگی و سبکی دانه خواهد شد. آلودگیها در آغازاز برگهای پایینی شروع میشوند که در صورت شرایط مساعد به بالا گسترش پیدا میکند و به صورت لکه هایی تخم مرغی شکل و کشیده میباشند که در صورت پیشروی بیماری مرکز آنان کمرنگ شده به خاکستری میگراید و لکه های سیاه رنگ قارچ برروی آنها قابل مشاهده میگردد. قارچ عامل بیماری بذر زاد نمیباشد.
با روشهای همچون کشت ارقام مقاوم, رعایت تناوب 3-2 ساله ، یکسال آیش نگهداشتن زمین، از بین بردن بقایای محصول ، استفاده از شخم عمیق و به موقع ، عدم استفاده از ارقام زودرس ، افزایش فاصله خطوط کاشت و پرهیز از مصرف زیاد کودهای شیمیایی مخصوصا کودهای ازته و مبارزات شیمیایی میتوان از بروز بیماری جلوگیری کرد. سمومی که برای مبارزه با انواع زنگها به کهر برده میشوند میتوانند در این مورد نیز راهگشا باشند درصورتیکه به محض بروز علایم اقدام گردد به علاوه افزون بر آنها از سموم زیر نیز میتوان استفاده کرد:
سم فلوزیدازول 12.5% + کاربندازیم 25% (آلرت) 37.5% SC، 1 لیتر در هکتار
سیپروکونازول 25% + سیپرونازول (آرتئا) EC 33% ، 0.4 لیتر در هکتار
سياهک آشکار
نام قارچ عامل بيمارى سياهک آشکار، اوستيلاگوتريتىسى (Ustilago tritici) يا اوستيلاگونودا (U. nuda) است. در بسيارى از مزراع گندم، اين بيمارى را مىتوان يافت اما از بيماری های مهم در مناطق نسبتا مرطوب دنيا (در فصل بهار که بارندگي بالا بوده و يا رطوبت بالا است) به شمار می رود؛ بدین صورت که عامل ایجاد بیماری به وسیله باد به خوشه های سالم در حال گلدهی انتقال می یابد که با ورود به ناحیه جنینی در حال رشد دانه تا هنگام کاشت گندم در سال بعد به حالت خواب باقی می ماند, و بعد از کاشت گندم نقطه به نقطه رشد میکنند و وارد گل شده و تمام قسمتهای آن را از بین میبرند هوای سرد و مرطوب قبل از گلدهی مناسب رشد بیماریست. كاهش محصول به تعداد خوشه های سياهك زده بستگي دارد. بر خلاف بقيه سياهك ها، سياهك آشكار روي كيفيت بذر به عنوان غذاي انسان و يا حيوانات ديگر تاثير كم داشته و يا بدون تاثير است. روشهای زراعی، استفاده از ارقام مقاوم، تیمار بذر با آب داغ و استفاده از قارچکشهای تماسی در کنترل بیماری موثر است
| سیاهک برگی گندم
عامل بیماری سورهای خطی، شكوفا و سياه رنگی را روی برگ های ميزبان – که گندم نان از اصلیترین آنهاست – ايجاد میكند. اين بيماری به نام سياهك برگ پرچم هم ناميده شده است تليوسپورهای قارچ عامل بيماری میتوانند تا 3 سال در خاک زنده بمانند. تودههای سياهرنگ تليوسپورها بهصورت نوارهای باريك در زير اپيدرم برگ، غلاف برگ و گاهی روی ساقه توليد میشوند. آلودگیها قبل از خروج گیاهچه از خاک رخ می دهند. در گیاهان آلوده علایمی همچون افزایش پنجه زنی , برگهای پیچ خورده , بوته های کوتاه و ظهور توده سیاه رنگ اسپور از شکاف غلاف و یا عدم خوشه دهی را بروز میدهند. استفاده از ارقام مقاوم , رعایت تناوب, تغییر عمق و تاریخ کشت و تیمار شیمیایی بذرها در مبارزه با این بیماری موثر است. |
سیاهک پنهان یا پا کوتاه گندم
بوته های آلوده نشانه های مشابه سیاهک پنهان معمولی بروز میدهند، ضمن اینکه ارتفاع این بوته ها یک دوم تا یک چهارم بوته های سالم است. این بیماری بیشتر در مناطقی که گندم های پاییزه به مدت طولانی پوشیده از برف هستند خسارت زا است و آلودگی گندم های بهاره دیده نشده است. بوی نامطبوع ماهی فاسد شده از سنبله ها و دانه های آغشته به گرد سیاه رنگ این بیماری به مشام می رسد. از روش های کنترل این بیماری می توان به ضدعفونی بذور و شخم پس از برداشت اشاره کرد.
سیاهک پنهان کارنال یا ناقص
قارچ عامل بیماری علاوه بر گندم دوروم، تریتیکاله را نیز آلوده می کند. در هر سنبله قسمتی از چند بذر به توده سیاه رنگی تبدیل می شود. سنبلههای آلوده به طور کامل در مزرعه مشخص نیستند و آلودگی فقط قسمت جنینی دانه را شامل میشود و به همین دلیل این بیماری را سیاهک پنهان ناقص نام نهادهاند. در هنگام برداشت گرد سیاه رنگ، همراه با بوی نامطبوع ماهی فاسد شده موجود در این دانهها، روی دانههای سالم پخش میشود، بدین ترتیب از کمیت و کیفیت محصول کاسته میشود. مهمترین راه ورود این بیماری به کشورها و استانهای دیگر بذرهای آلوده میباشد. از روشهای کنترل این بیماری میتوان به مبارزه زراعی و شیمیایی اشاره کرد.
سیاهک پنهان معمولی یا بد بو گندم
این بیماری توسط دو قارچ Tilletia laevis و Tilletia caries میتواند پدید آید. بوتههای بیمار تا حدی کوتاه هستند. سنبلههای آنها باریک و رنگ آنها به مدت طولانیتری نسبت به خوشههای سالم سبز باقی میماند و سبزی آن تا حدودی به آبی یا خاکستری متمایل است. گلوم های این سنبله ها باز و به جای دانه ها گرد سیاه رنگی با بوی ماهی فاسد شده در زیر پوشینه های آن ها وجود دارند. از آن جا که این گرد سیاه رنگ در پوشینه های دانه پنهان است، این بیماری را سیاهک پنهان نامیده اند. در هنگام خرمنکوبی این دانه ها خرد شده و گرد سیاه رنگ بدبو، از آن ها خارج می شود و دانه های سالم را نیز آلوده می کند. در مزارع بسیار آلوده، در هنگام برداشت، این گرد باعث بروز جرقه و اشتعال کمباین می شود. این بیماری بیشتر در مناطق خنک و مرطوب و روی گندم های پاییزه شیوع دارد و تا 5 سال میتوانند در خاک باقی بمانند. گرچه تا زمان خوشه دهی علایم قطعی این بیماری قابل شناسایی نیست اما بعد از آن با علایمی همچون بازترشدن سنبله ها و افزایش زاویه آن نسبت به محور اصلی خوشه , افزایش ضخامت دانه و تغییر رنگ آن از زرد طلایی به قهوه ای مایل به خاکستری و … زنگ هشداری مبنی بر ابتلای مزرعه به این بیماریست. از روش های کنترل این بیماری می توان به استفاده از بذر سالم و عاری از آلودگی، ضدعفونی بذر، آیش , کشت رقم مقاوم و کشت زود هنگام در پاییز اشاره کرد.
