بایگانی دسته ی مقاله اصلی

آزمایش ها و تجارب نیم قرن اخیر در علم و فن آبیاري نشان داده است که تاثیر نهاده هاي مختلف از قبیل بذور اصلاح شده، کودهاي شیمیایی، عملیات مناسب کاشت، داشت و برداشت هنگامی تأثیر مثبت و مناسب در رشد گیاه دارد که مدیریت آبیاري که شامل مجموعه اقداماتی است که آب را به میزان مورد نیاز و در زمان مورد نیاز در اختیار گیاه قرار می دهد، به نحو مطلوبی انجام گردیده باشد. در اینجا پس از توضیحات مختصر در مورد روش هاي آبیاري معمول گندم در شرایطی که جنبه مبنایی دارد به نکات مهمی که در انجام آبیاري ها لازم است مورد توجه قرار گیرد اشاره می شود.

چگونه آبیاري کنیم؟ 

الف) آبیاري کرتی  

استفاده از کرت ساده ترین راه در تمام روش هاي آبیاري سطحی است. در این روش، مزرعه به شکل یک یا چند کرت قسمت بندي می شود. هر کرت زمین مسطحی است که اطراف آن را پشته هاي خاکی احاطه کرده است و آب درون آن انباشته می شود. اندازه کرت بستگی به مقدار جریان آب و نفوذپذیري خاك دارد. هم چنین اندازه ي مزرعه در انتخاب اندازه ي کرت نقش تعیین کننده اي دارد.

در مزارع خیلی کوچک تمام مزرعه می تواند یک کرت باشد و در مزارع بزرگ رسم بر این است که مزرعه را به کرت هاي یک اندازه و یک شکل قسمت بندي می کنند. با این کار انتقال یکسان آب به هر کرت آسان تر صورت می گیرد. در بعضی شرایط مساحت کرت فقط چند مترمربع است حال آنکه در بعضی جاها ممکن است مساحت آن به چند هکتار برسد.

عوامل محدودکننده ي آبیاري کرتی عبارتند از:  

1-هزینه ي بالاي عملیات تسطیح

2-اختلال در کارکرد ماشین هاي کاشت، داشت و برداشت به دلیل فراوانی پشته ها به خصوص در شرایطی که عملیات تسطیح با کیفیت بالایی انجام نگردیده باشد یا خاك مزرعه داراي نفوذپذیري زیادي باشد و ناچار به انتخاب ابعاد کوچکی براي کرت ها شده باشیم.

3-محدودیت دبی آب آبیاري (با کاهش ابعادکرت یا پذیرش کاهش راندمان آب آبیاري قابل جبران است که هیچ کدام به صلاح نیست)

4-زیادي دبی آب آبیاري  (به خصوص در شرایط نداشتن ابنیه هاي استهلاك انرژي آب، منجر به شستشوي خاك و بذر می شود و در این شرایط احداث کانال مضاعف و تقسیم آب به چند کرت اجتناب ناپذیر می باشد)

5-  ایجاد حالت ماندابی و خفگی براي گندم به خصوص در شرایطی که بارندگی هاي غیرمنتظره در اراضی  با نفوذپذیري کم و فاقد زهکش روي می دهد.

ب) آبیاري نواري : 

از نظر کلی آبیاري نواري شبیه آبیاري کرتی است،  بجز این که در جهت طولی داراي شیب و انتهاي آن معمولاً باز است  و در جهت عرضی نیز  بدون شیب یا شیب محدودي دارد. آبیاري نواري بیشتر مناسب خاك هایی است که نفوذپذیري متوسط و شیب کمتر از 5/0 درصد دارند. آرایش سطح خاك در این روش به صورت نوارهایی به عرض 3 تا 15 متر وطول 100 تا 400 متراست. البته برخی متخصصین حد بالاي200 تا 250 متر را براي طول نوار در شرایط بسترسازي خوب در ایران پیشنهاد می کنند. در آبیاري نواري، زمین باید به نحوي تسطیح شده باشد که آب در عرض نوار به طور یکنواخت پخش و تمام طول نوار را طی نموده، فرسایش نداشته و اضافات آن وارد زهکش انتهایی نوار گردد. بدین منظور طول نوار در  جهت شیب اصلی زمین بوده و سطح نوار بایستی فاقد پستی وبلندي باشد.

شیب طولی نوارها، باید یکنواخت باشد. شیب زیاد، موجب افزایش سرعت آب در سطح نوار، عدم توزیعیکنواخت در عرض نوار و فرسایش خاك می گردد. از طرفی شیب هاي اندك نوارهاي آبیاري سبب کاهش سرعت پیشروي جریان و متعاقب آن تلفات آب به صورت نفوذ عمقی به خارج از ناحیه ریشه وکاهش یکنواختی آبیاري می گردد.

طول نوار  یکی از عوامل بسیار  مهم در آبیاري نواري  محسوب می شود. این عامل در اقتصاد مزرعه و راندمان آبیاري تاثیر قابل ملاحظه اي دارد. افزایش طول نوار سبب کاهش هزینه هاي کارگري، احداث انهار آبیاري و زهکشی کم تر را بدنبال دارد. طول نوار را نمی توان از حد خاصی  بیشتر انتخاب نمود، زیرا تلفات آب به صورت نفوذ عمقی در ابتداي نوار بیشتر و راندمان آبیاري کاهش می یابد. طول نوار به بافت خاك، شیب زمین، عمق آب آبیاري و ابعاد مزرعه بستگی دارد. اصولاً در خاك هاي با بافت سبک، طول نوار کم تر از خاك هاي سنگین بافت انتخاب می شود.

عرض نوار به عوامل میزان دبی ورودي به نوار، شیب در جهت عرض، عرض ماشین هاي کشاورزي و شیب طولی نوار بستگی دارد. بدیهی است که عرض نوار بایستی مضربی از عرض کارکرد ماشین هاي کشاورزي باشد.

علاوه بر وابستگی اجزاء نوار (طول، عرض، دبی واحد عرض، شیب طولی در شیب عرضی و… ) به یکدیگر، عواملی همچون بافت خاك و نوع گیاه نیز در انتخاب اندازه هاي آن ها مؤثر است. این ویژگی موجب شده تا با وجود سادگی ظاهري این سیستم، انتخاب اجزاء نوار براي رسیدن به راندمان بالاي آبیاري از پیچیدگی خاصی برخوردار باشد.

لازم به یادآوري است که آبیاري سطحی شدیداً به توپوگرافی مزرعه حساس می باشد. ناهمواري سطح زمین باعث اختلال در حرکت آب، تجمع آب در نقاط پست (ایجاد خفگی) و بروز تنش خشکی و شوري در نقاط مرتفع (ایجادکچلی) می گردد.

نکات مهم در مورد آبیاري مزارع گندم  :

یکی از مشکلاتی که همواره به عنوان عامل مؤثر بر مدیریت آبیاري ملاحظه گردیده است، بستر سازي نامناسب مزرعه بوده است. در بسیاري از مزارع مشاهده می شدکه ماخار نکردن زمین مزرعه منجر به ظهور کلوخه هاي درشتی در سطح زمین گردیده و عملیات بعدي نظیر دیسک، ماله کشی نیز نتوانسته بستر مناسبی فراهم آورد و متعاقب آن پستی و بلندي هاي زیادي در مزرعه مشاهده شده است. این امر سبب بسیاري مشکلات جبران ناپذیر می شود که نهایتاً با تأثیر منفی بر کلیه مراحل مدیریت زراعی، به صورت کاهش عملکرد عارض می شود. یکی از این موارد سلب توانایی زارع در مدیریت درست آبیاري است و گاهی بروز کچلی در نقاط مرتفع تر بدلیل کمبود دریافت آب و خفگی در نقاط پست تر  بواسطه تجمع آب، همزمان در یک مزرعه مشاهده گردیده است که از عدم انجام موفق در دیسک زنی و ماله کشی در ایجاد بستر مناسب بوده ناشی شده است. بنابراین عملیات مطلوب آبیاري، مستقل از عملیات مناسب بسترسازي نبوده و هرچه در خاكورزي و عملیات تسطیح (ماله کشی) مزرعه دقت بیشتري شود، منجر به سهولت و بهبود آبیاري مزرعه میگردد. بدین معنی که یکنواختی بهتر پخش آب و حرکت سریع تر و یکنواخت تر آب در سطح مزرعه را موجب گردیده و منجر به کاهش زمان آبیاري نیز می گرددکه این امر در آبیاري هاي اول و آخر فصل بسیار حائز اهمیت  است. بنابراین تأکید می شود ضمن ماخار، توصیه هاي مربوط به عملیات خاك ورزي که در فصل مربوطه آمده است جدي گرفته شود.

یکی دیگر از مواردي که در بسیاري مزارع متاسفانه جدي گرفته نمی شود قطعه بندي درست مزرعه است و حتی در پاره اي زمان قطعه بندي نیز رعایت نشده و پس از انجام عملیات کاشت و آبیاري اول به قطعه بندي مزرعه مبادرت گردیده است. این مورد نیز از موارد جبران ناپذیر است و بواسطه تأثیري که برچگونگی دسترسی گیاه به آب دارد، می تواند بر درصد سبز مزرعه، مصرف نهاده ها و نهایتاً عملکرد تأثیر چشمگیري داشته باشد.

بنابراین براي سهولت آبیاري و همچنین آبیاري یکنواخت مزرعه و جلوگیري از تجمع آب در نقاط پست و پایه شیبها، بایستی زمین به ابعاد مناسبی قطعه بندي گردد. همان گونه که گفته شد ابعاد مناسب قطعات به عوامل زیادي بستگی دارد اما در مورد روش آبیاري نواري که معمو لترین روش آبیاري در منطقه میباشد طول 120 تا 200 متر و عرض 4 تا 12 متر پیشنهاد میشود. لازم به یادآوري است که اگر قطعات آبیاري هم اندازه در نظر گرفته شوند، مدیریت آبیاري با سهولت بیشتري انجام می گیرد.

در بسیاري موارد مشاهده شده است که عدم دقت کافی در مدیریت آبیاري اول (خاك آب) منجر به صدمات جبران ناپذیري در مزرعه گردیده است. شستشوي خاك، جابجاي بذر و اختلال در تراکم بذر در مقاطع اولیه کرت ها یا نوارهاي آبیاري، خرابی پشته ها و کاهش درصد سبز مزرعه از جمله موارد قابل مشاهده اي بوده که گواه این مدعاست. با توجه به اینکه نفوذپذیري خاك در این مرحله بسیار بالاتر از سایر مراحل آبیاري است، بذر ها مستقر نگردیده و قابل جابجایی است و پشته هاي آبیاري هم بسیار شکننده است. لازم است ضمن رعایت توصی ههاي مرتبط با تهیه بستر و قطعه بندي، در خصوص میزان جریان آب کاربردي هم دقت کافی بعمل آید و آبیاري ملایم و آرام انجام گیرد.

در صورتی که سطح قطعات آبیاري زیاد باشد، می توان جهت کاهش نفوذ عمقی در مقاطع ابتدایی کرت یا نوار آبیاري، از قاعده اي که در آبیاري موجی مورد استفاده قرار می گیرد بهره جست.  بدین ترتیب که آب را پس از آبیاري حدود نصف سطح قطعه یا قطعات اولی  قطع نموده وارد قطعه یا قطعات بعدي نماییم.  پس از آنکه آب این قطعات به نیمه رسید، آبیاري را مجدداً از قطعات اول شروع و تکمیل نماییم. این امر از آن جهت اهمیت دارد که فرو نشست آب در این مرحله (خاك آب) باعث مسدود شدن منافذ سطحی خاك توسط ذرات رس گردیده، نفوذ پذیري را به شدت کاهش می دهد و باعث سرعت بخشیدن به جبهه پیشروي آب در نوار یا کرت می شود. در این وضعیت از تلفات آب به صورت فرونشت عمقی کاسته شده، و مهم تر اینکه زارع جهت رساندن سریع تر آب به انتهاي کرت یا نوار مجبور نیست از میزان بالاي جریان آب استفاده کند که خود منجر به شستن خاك و بذر و سایر تبعات منفی شود.

یکی از مشکلاتی که هر ساله در برخی مناطق وجود دارد و منجر به اختلال در عملیات کشت و زرع گندم می شود انتظار و اتکاء به باران هاي اول فصل توسط زارعین است. اگرچه به تجربه دریافته اند که سبز شدن با باران از یکنواختی بیشتري برخوردار است اما در خیلی از اوقات ناکافی بودن یا تاخیر بارش منجر به اختلال در جوانه زنی میگردد. بنابراین بخصوص براي کشت هاي اول فصل ( نیمه دوم آبان) لازم است پس از ماخار، عملیات بسترسازي مناسب و کاشت، آبیاري ها جدي گرفته شود و به بارش هاي جوي اتکا نشود و با توجه به بالا بودن نسبی درجه حرارت و تبخیر، با آبیاري به موقع مراحل اولیه نموي گیاه را از تنش رطوبتی پرهیز داد.

بنابراین در مورد مزارعی که در نیمه دوم آبان ماه کشت می شود ممکن است 7 تا 10 روز پس از اولین آبیاري، آبیاري دوم ضرورت پیدا کند، در حالی که مزارعی که در آذر ماه کشت می شوند با توجه به کاهش نسبی درجه حرارت و تبخیر ممکن است تا مرحله پنجه زنی نیاز به آب اضافی نباشد بخصوص اینکه احتمال وقوع بارندگی موثر در منطقه نیز زیاد است.

تحقیقات نشان داده است که در مناطق گرم و خشک زمانی که رطوبت خاك به اندازه کافی باشد، درجه حرارت پوشش گیاهی گندم 5 تا 10 درجه سانتی گراد از هواي اطراف کمتر است.  بنابراین عملیات آبیاري به نحوي که رطوبت خاك را در حد بالایی نگه دارد میتواند هر دو مورد احتمال خسارت را برطرف نماید. به همین منظور توصیه می شود از این مقطع زمانی به بعد 2 تا 3 نوبت آبیاري به فاصله10 تا 15 روز انجام گیرد، به نحوي که رطوبت خاك مزرعه در حد بالایی نگه داشته شود.

برنامه ریزي آبیاري جهت زراعت گندم 

منظور از برنامه ریزي آبیاري، تعیین زمان و مقدار مناسب آبیاري است. بی شک برنامه ریزي آبیاري بر پایه خصوصیات فیزیکی و رطوبتی خاك، در افزایش تولید گندم تأثیر قابل توجهی خواهد داشت.  طبق نظر بزرگان آبیاري، اینکه بتوان در زمان لازم و به مقدار کافی آب در اختیار گیاه قرار داد، هنري است که به تجربه و آموخته هاي آبیار بستگی دارد. تحقیقات مختلف در سطح جهان و همچنین در   نشان داده است که اساسی ترین عامل افزایش عملکرد محصول گندم، آبیاري صحیح بوده است. به همین منظور توصیه هاي زیر جهت آبیاري زراعت گندم ارائه گردیده است.

برنامه ریزي آبیاري گندم در اراضی غیر شور:

مرحله1) براي تاریخ کشت دهه اول آذرماه، به منظور سبز شدن بذور، اولین آبیاري (خاك آب)  از اهمیت خاصی برخوردار است. دقت در توزیع یکنواخت آب در سطح مزرعه و میزان مناسب آبیاري از عوامل مهم در افزایش سطح سبز مزرعه و در نهایت تولید بیشتر می باشند. در این مرحله، اگرچه جهت سبز شدن بذر نیاز به آب زیادي نمی باشد

مرحله2) پس از اولین آب، 3 نوبت آبیاري به فاصلهء هر 25 تا 30 روز یکبار تا اوایل اسفند ماه توصیه می گردد.

در هر نوبت آبیاري نیز تقریبا بین 500 تا 600 متر مکعب در هکتار (50 تا 60میلیمتر) آب مورد نیاز می باشد.

مرحله3) طبق بررسی آمار چند ساله هواشناسی، تقریبا از نیمه دوم اسفندماه به بعد با افزایش ناگهانی دما و در نتیجه افزایش تبخیر و تعرق گیاه از یک سو و از سوي دیگر واقع شدن مراحل گرده افشانی و پر شدن دانه (از مراحل حساس رشد و نموي گندم به تنش آبی) در این مقطع زمانی، انجام 2 نوبت آبیاري یکی در نیمه دوم اسفند و دیگري در دهه اول فروردین و به فاصله 10 تا 15 روز از یکدیگر، ضروریست. توصیه می گردد که در هر بار آبیاري، تقریبا 700 تا 800 متر مکعب در هکتار (70 تا 80 میلی متر) آب مصرف نمود.

توصیه هاي فوق براي تاریخ کشت دهه ي اول آذر می باشد. براي تاریخ کشت نیمه دوم آبان در صورت نیاز، یک نوبت آبیاري به مرحله دوم اضافه شود ( یعنی4 نوبت آبیاري).

در مرحله دوم، با توجه به میزان بارندگی موثر، احتمال دارد یک تا دو نوبت آبیاري حذف گردد.

مدیریت آبیاري : 

یکی دیگر از اقدامات مهم و اساسی در کاهش اثرات سوء ماندابی و شوري، اعمال مدیریت صحیح آبیاري مزارع می باشد. مدیریت صحیح به معنی انجام آبیاري بهینه از همان ابتداي فصل کاشت گندم است. این بدان معنی است که میزان آب داده شده در هر نوبت آبیاري باید به اندازه اي باشد که خاك توانایی نگهداشتن و عبور آب به لایه هاي پایین تر را داشته باشد؛ زیرا در مزارعی که به دلیل وجود لایه کم نفوذپذیر و متراکم، سفره آب تحت الارض در نزدیک سطح خاك ایجاد می شود، آبیاري بیشتر از اندازه به بالا آمدن بیشتر آب کمک می نماید و در نتیجه حالت ماندابی و خفگی ریشه و سایر اثرات سوء آن بوجود می آید. لذا توصیه میگردد از همان ابتداي فصل کشت، آبیاري سبک انجام شود. آبیاري سبک به آبیاري گفته می شود که به محض رسیدن آب به انتهاي نوار یا کرت آبیاري قطع شود و آب در همان ساعات اولیه در خاك نفوذ کند (آب ماندگی ایجاد نشود).

افزودن کودهاي آلی به خاك : 

یکی از فواید افزودن کودهاي آلی (اعم از بقایاي گیاهی یا کودهاي دامی) به خاك،  بهبود وضعیت فیزیکی آنمی باشد. این مهم به خصوص در خاك هاي سنگین بافت   از اهمیت ویژه اي برخوردار است. هرچه میزان مواد آلی خاك بیشتر شود، نفوذ آب به خاك به ویژه در دقایق اولیه آبیاري بیشتر می گردد و در نتیجه امکان ایجاد شرایط ماندابی به حداقل خواهد رسید.

بر اساس آمارهای جهانی سالانه در حدود 50 درصد از مزارع گندم در جهان دچار خسارت می¬گردند که 19 درصد آن را خسارت¬های ناشی از بیماری ها شامل می گردد. بیماری های گندم در چهار گروه زنگ ها، بیماری های برگی به جز زنگها ، بیماری های سنبله و بیماری های طوقه تقسیم بندی می شوند .
در میان بیماری های غلات زنگها از اهمیت عمده ای برخوردارند که به سه دسته زنگ زرد یا زنگ نواری، زنگ برگ یا زنگ قهوه ای و همچنین زنگ سیاه یا زنگ ساقه تقسیم می شوند که از آن میان به ترتیب زنگ زرد، زنگ قهوه ای و زنگ سیاه اهمیت بیشتری به جهت میزان خسارت وارده به گندم را دارا می باشد.
زنگ‌ها به جنس پوکسينيا (Puccinia) تعلق دارند که در شرايط محيطى مساعد یعنی آب و هواى خنک تا گرم مرطوب رشد و گسترش پیدا می کنند. تشکيل پستول (Postule) يا حفره‌هاى قرمز رنگ و سياه‌رنگ خط ‌چين يا نقطه‌چين حاوى اسپورهاى توليد مثل در سطح ساقه‌ها، برگ‌ها‌، غلاف‌ها و گل‌هاى گياه از علائم کلى اين بيمارى‌ها است. قارچ‌هاى وابسته به جنس پوکسينيا از کارآیی گياه در مصرف آب مى‌کاهند، بافت‌ها را تخريب و متلاشى مى‌کنند و تعداد دانه‌هاى موجود در سنبله و وزن آنها را کاهش مى‌دهند. در ایران این بیماری در اکثر مناطقی که کشت گندم رایج است مشاهده شده است علی الخصوص در استانهای اردبیل، فارس، گلستان، خراسان، سمنان و مازندران باعث خسارت به مزارع گندم شده است.

زنگ نواری یا زنگ زرد
عامل بیمای که قارچ Puccinia striiformis می باشد قادر است گندم، جو، چاودار و بیش از هجده جنس از انواع کراس ها را نیز آلوده سازد. می توان گفت عامل اولیه آلودگی یوریدیوسپورهایی هستند که بوسیله باد به منطقه منتقل شده اند این آلودگی در صورتی که شرایط محیطی یعنی دمایی در حدود 8 تا 20 درجه و رطوبت کافی وجود داشته باشد به سرعت گسترش می یابد و می توان گفت تمامی اندام های گیاه را می تواند مورد حمله قرار دهد. چنانچه دما به زیر 2 درجه یا بالای 25 درجه سانتی گراد برسد رشد عامل متوقف می گردد. عواملی همچون استفاده نامناسب از کود ازته ، ابرناکی هوا ، تراکم بذور و کاشت ارقام حساس به بیماری از عواملی هستن که به تسریع رشد این بیماری کمک می کنند، این بیماری میتواند هر 5 تا 7 سال یکبار همه گیر شود و خسارتی 50 تا 90 درصدی به محصول وارد نماید.

زنگ قهوه‌ای یا برگی غلات
این زنگ که از آن با نامهای زنگ کوتولگی و یا زنگ نارنجی هم یاد میشود بعد از زنگ زرد از نظر میزان خسارت به مزارع در رتبه قرار دارد. عامل ایجاد بیماری نه تنها به گندم نان و دوروم و تریتیکاله بلکه به برخی از گندمیان غیر زراعی نیز حمله میکند. هچون سایر انواع زنگها عامل این بیماری نیز در شرایط نمناکی و دمای 15 تا 22 درجه شرایط مساعد برای رشد و توسعه در مزرعه را دارد و با علایمی همچون جوشهای کروی تا بیضی شکل قهوه ای نارنجی رنگ که به صورت پراکنده و یا گاهی خطوط کوتاه جدا از هم بر روی برگهای گندم نمودار میشود که با گذشت زمان بر روی برگها و غلاف جوشهای سیاه رنگ براقی به وجود می آید که باعث کاهش گلدهی بوته های بیمار و سایز دانه های آن شود اما در اواخر ساقه دهی یعنی زمانی که سنبله از غلاف بیرون می آید و در مرحله برگ پرچم است حداکثر خسارت را می تواند به مزرعه وارد کند که عددی در حدود 25 تا 40 درصد میباشد اما درصورتی که در مرحله ای بین خمیری و سفت شدن دانه باشد میزان خسارت کمتر خواهد بود.

زنگ سیاه گندم یا زنگ ساقه
در حدود 40 سال پیش این بیماری خسارتهای زیادی در مناطق جنوب و شمال کشور به بار آورد اما در حال حاضر در کشور گزارشی مبنی بر خسارت این گونه دریافت نشده است . این بیماری نیز با علایمی همچون جوشهای بهاره حاوی یوردیوسپور که به صورت خطوطی تقریبا کشیده و تخم مرغی شکل که گاها نیز به شکل متصل دیده میشوند و به رنگ قرمز آجری تا قهوه ای تیره هستند، ظاهر میگردد و قسمتهای مختلفی از گیاه مانند برگ ، غلاف ساقه ، خوشه، گلوم ،گلومل و ریشکها را در گندم و جو تحت تاثیر قرارمیدهد. عامل این بیماری نیز در هوای نسبتا گرم و در دمایی 24-20 درجه از شرایط مساعد رشد برخوردار است. در مراحل اولیه رشد به خاطر کاهش پنجه زنی، کاهش وزن و کیفیت دانه ها و عوامل اینچنینی بیماری میتواند خسارتهای بسیار سنگینی را به محصول وارد آورد.

راههای مبارزه با انواع زنگها
عوامل متعددی در رشد و توسعه این بیماری دخیل هستند که با کنترل آنها به کنترل بیماری و خسارتهای ناشی از آن داشت من جمله این عوامل مقاومت ارقام مختلف بذری و استفاده از ارقام با مقاومت بالاست. تراکم مناسب بوته، رعایت زمان کاشت مناسب، استفاده از کود سرک فقط یکبار و به مقدار مناسب و استفاده از کود پتاسیم برای افزایش مقاومت گیاه، جلوگیری از تراکم سبزینه گیاه که نتیجه کود یا آبیاری زیاد میباشد، از بین بردن علفهای هرز و بقایای گیاهان آلوده و مبارزات شیمیایی راههایی دیگری برای کنترل و کاهش خسارات بیماری است. البته در مورد مبارزه شیمیایی شرایط را باید سنجید چه اگر سمپاشی در زمان و شرایط مساعد انجام نگیرد ممکن است نه تنها در مبارزه با بیماری موثر نیوفتد بلکه با افزایش هزینه ها خسارات بیشتری را متوجه کشاورز بسازد. از جمله این عوامل تعیین جهت وزش باد ،میزان بارندگی زمان آن، درصد شبنم هوا، ساعات ابری و آفتابی بودن هوا و تعیین زمان سمپاشی و مرحله رشد گندم است. به عنوان مثال بعد از خمیری شدن نیازی به سمپاشی نیست زیرا که میزان هزینه سمپاشی در این مرحله بیش از خسارت ناشی از بیماری خواهد بود بنابراین مقرون به صرفه نمیباشد.
قارچکشهایی که به منظور مبارزه شیمیایی توصیه می شوند:
آمیستار اکسترا (SC 28%) 0.75 لیتر در هر هکتار (آزوکسی استروبین+ سیپرکونازول)
فالکن (EC 46%) 0.6 لیتر در هر هکتار (تبوکونازول+ تریادیمینول+ اسپیروکسامین)
تیلت (EC 25% ) 0.5 لیتر در هکتار ( پروپیکونازول )
آلتو ( SL 10% ) 0.5 لیتر در هکتار (سیپروکونازول)
فولیکور ( EW 25%) 1 لیتر در هکتار ، (تبوکونازول)
ایمپکت ( SC 12.5%)، 1 لیتر در هکتار ، (فلوتریافول)
آرتئا (EC 33% )، 0.3 لیتر در هکتار ، (پروپیکونازول + سیپروکونازول )

با استناد به منابع گوناگون میتوان گفت که 70 درصد از اراضی زیر کشت محصولات زراعی جهان به کشت غلات اختصاص دارد که از آن میان گندم 22 درصد حجم آن را شامل میگردد. گندم با تامین بیش از 40 درصد کالری و 50 درصد پروتئین مورد نیاز مردم، یکی از مهمترین و غنیترین گیاهانی است که که کشت میگردد. این گیاه در ایران به میزان 14 و در دنیا 21/713 میلیون تن در سطوحی معادل7/50 و 45/218 میلیون هکتار بخش عمده ای از سطوح زیر کشت را در بر میگیرد. مشکل کم آبی مشکلی ست که در سالهای اخیر به یکی از مهمترین چالشها در مجامع علمی تبدیل گردیده است چنانچه گفته میشود دیگر جنگ کشورها نه بر سر نفت که بر سر آب خواهد بود ، در این شرایط با توجه به میزان اهمیت گندم در سبد غذایی مردم جهان مطالعات بر تغییر خصوصیات گندم برای غلبه بر تنش خشکی از اهمیت به سزایی برخوردار است. مناطق گرمسیری نیازمند وجود ارقامی هستند که با توانایی تولید زیاد در محیطهای مساعد آب و هوایی ، به هنگام مواجهه با شرایط مخالف نیز تولید پایداری داشته باشند.
گندم رقم آفتاب در ابتدا در سال زراعی 88 – 87 مورد کشت قرار گرفت از آنجا که کشت این رقم در ایستگاههای گچساران و گنبد موید خصوصیات مناسب زراعی این رقم بود در سال زراعی 89 – 88 نیز در ایستگاههای دیم مورد بررسی مجدد قرار گرفت و سپس 3 سال متوالی در 4 ایستگاه (ایلام ، گچساران، خرم آباد و گنبد ) تحت کشت آزمایشی قرار گرفت که در همه ایستگاهها درصد افزایش محصول در قیاس با رقم شاهد کوهدشت در سطح احتمال معنی دار 5 % برتری داشت. نتایج این 5 سال کشت آزمایشی نشان داد که رقم آفتاب با میانگین عملکرد 3183 کیلوگرم در هکتار، نسبت به ارقام شاهد کوهدشت و کریم ، 373 کیلوگرم در هکتار افزایش عملکرد داشت. کشت این محصول در ایستگاه مغان نیز موید افزایش عملکرد این محصول در قیاس با رقم سازگار کوهدشت و کریم بوده است.این رقم میانگین بوته ای در حدود 78 سانتی متر و وزن هزار دانه 35/8 گرم دارد. در قیاس با رقم کوهدشت 2 روز زودرسی دارد. برتری در صفات مهم کیفی من جمله : حجم نان ، حجم رسوب، شاخص گلوتن، سختی دانه، درصد جذب آب، درصد پروتین دانه، عملکرد دانه و کیفیت آرد برتر و همچنین صفات زراعی مناسب ، داشتن مقاومت بالا به بیماری زنگ زرد ، زنگ قهوه ای و فوزاریوم سنبله همگی دلایل بسیار مهمی هستند که رقم آفتاب را در زمره ارقام بسیار محبوب و شاید محبوبترین آنها برای دیم کاران قرار میدهد. بدیهی است که راندمان بالا در سطح هکتار در قیاس با سایر ارقام (معمولا حدود 50 % از تفاوتهای ایستگاهی در شرایط زارعین تحقق مییابد: 178 کیلوگرم در هکتار) از دلایل دیگریست که کشت این رقم را برای کشاورزان از نظر اقتصادی توجیه میکند از طرفی به خاطر کیفیت بالای آرد آن میزان ضایعات نان نیز کاهش مییابد و این امر نیز در سطح کلان به رضایتمندی مصرف کنندگان نان و صرفه جویی اقتصادی در سطح کلان کشوری می انجامد. در سیستم زراعی آیش گندم کشت با خاکورزی، خاک ورزی با گاوآهن قلمی در پاییز و استفاده از پنجه غازی به عمق 10 سانتیمتر در بهار برای مبارزه با علفهای هرز و آماده سازی بستر بذر با استفاده از پنجه غازی، در سیستم زراعی تناوبی نیز کشت بی خاکورزی، شخم با گاوآهن برگرداندار به عمق حدود 20 سانتیمتر به محض وقوع بارندگی به همراه دیسک توصیه میشود. بهترین تاریخ کشت نیمه اول آذر و در عمق 5 – 4 سانتیمتر با فاصله خطوط کاشت 17 – 15 سانتی متر است که میزان بذری در حدود 120 – 90 کیلوگرم در هکتار مصرف میشود. استفاده توامان و به صورت مخلوط از سموم برمیسید ( 1.5 لیتر در هکتار ) و تاپیک ( 0.8 الی 1 لیتر در هکتار) در مرحله پنجه زنی و قبل از ساقه رفتن گیاه اصلی روش مبارزه با علفهای هرز آن است.

تقریبا دو ماه پیش از شروع فصل کاشت با اعلام آمادگی پیمانکار تولید بذر، از طریق تکمیل برگ درخواست تولید بذر غلات و ارسال آن به ادارات ذیربط فرآیند تولید بذر آغاز میشود. شرکتها به خاطر حفظ منافع و کیفیت بذر تولیدیشان میتوانند با توجه به سوابق و موقعیت و مساحت زمین پیمانکارانی که اعلام آمادگی نموده اند ، نسبت به انتخاب و معرفی آنان به موسسه اقدام نمایند، کارشناسان موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال یا نمایندگان آنان امکانات و دانش فنی متقاضیان تولید بذر را بررسی مینمایند. کیفیت و بهنژادی بذربه عنوان پایه تولید کشاورزی و حامل های تنوع ژنتیکی و مهمترین عامل تامین غذا، نقشی بسیار مهم و راهبردی در تامین امنیت غذایی و سلامت کشور دارد. کیفیت بذر متشکل از عوامل متعددیست که جهت بیان ارزش همه جانبه آن و یا ارزش زراعیشان به کار میرود. کنترل کیفی بذر مجموعه ای از تشکیلات و فعالیتهاست که یک سیستم را تشکیل میدهند و شامل بخشهای کنترل اداری ، بازدید مزارع، انجام آزمونهای آزمایشگاهی ، ایجاد مزارع پست کنترل و حمایتهای قانونی میباشد. دستیابی به بذر با کیفیت پس از فرآوری نه تنها نیازمند داشتن تجهیزات فنی خوب و کارآمد است، بلکه نیازمند هماهنگی و یاری کشاورزان یا پرورش دهندگان بذر نیز هست.کنترل کیفی بذر میتواند به صورت داخلی یعنی درون شرکت-های تولید کننده بذر یا خارجی یعنی به صورت کنترل دولت بر شرکتهای تولیدکننده بذر انجام پذیرد. اولین مرحله و مهم¬ترین نظارت خارجی مرحله اعطای مجوز تولید به شرکتهای درخواست کننده است که با توجه به ویژگیهای مادی و معنوی من جمله حسن شهرت و درستکاری، داشتن سابقه تولید بذر و مهارت در فنون کاشت داشت و برداشت و تکثیر بذر غلات و مقید بودن به اجرای مفاد قرارداد و تلاش برای بهبود آنها، در اختیار داشتن (تملک یا اجاره) زمین زراعی با منابع آبیاری کافی، ادوات مناسب کاشت داشت و برداشت ،درخواستشان مورد بررسی قرار میگیرد چه بسا سهل انگاری یکی از فاکتورهای فوق موجب ورود فردی فاقد صلاحیتهای لازم به این حوزه گردد که به نوبه خود لطمات جبران ناپذیری میتواند بر پیکره این واحد حیاتی وارد کند. پس از صدور مجوز تولید ، شرکت موظف است برای تولید بذور با کیفیت کنترلهای خود را با همکاری موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال بر مزارع تایید شده انجام دهد. اولین مرحله کنترل داخلی عقد قرارداد با کشاورزان به عنوان پیمانکاران تولید میباشد که در این قرارداد موسسه ثبت و گواهی بذر به عنوان ناظر کیفی به پیمانکار معرفی میگردد و پیمانکاران موظفند به توصیه ها و دستورالعملهای کارشناسان موسسه عمل نمایند. بعد از تحویل بذر به پیمانکار و آغاز کشت، کنترل و پایش مزارع به منظور حصول اطمنان از نداشتن اختلاط ژنتیکی و فیزیکی و آلودگی به بیماریهای بذرزاد و علفهای غیر مجاز و…آغاز میگردد و در 3 مرحله بازدید مرحله سبز محصول ، بازدید هنگام ظهور سنبله ها تا رسیدگی فیزیولوژیکی و بازدید نهایی( پیش از برداشت) انجام می¬گیرد. در تمامی بازدیدها حضور کارشناس فنی شرکت تولید کننده بذر و پیمانکار تولیدکننده بذر و یا نماینده وی الزامیست. بنابراین الزامیست تا پیش از بازدیدها هماهنگی لازم برای اطلاع رسانی به آنان صورت گیرد. در مرحله اول که مرحله پنجه زنی تا انتهای ساقه دهی را شامل میشود تاریخ کشت، تاریخ اولین آبیاری، وضعیت سبز مزرعه، رعایت فاصله ایزولاسیون، میزان بذرمصرفی، مقدار مصرف کودهای پایه میزانو زمان مصرف کود سرک، خسارت احتمال سرمازدگی و سایر مواردی که در برگ ” گزارش وضعیت مزارع بذری غلات” آمده است ثبت میشود و توصیه هایی در مورد استفاده از علف کش ها و یا پاکسازی سایر آلودگی های دیده شده در مزرعه به کشاورز داده میشودو در برگه ثبت میگردد. این گزارش در 3 برگ تهیه میگردد. در مرحله ظهور سنبله ها تا رسیدگی فیزیولوژیکی وضعیت اختلاط و آلودگیهایی است که تا پیش از این در مزرعه نمود نداشته است مانند علف های هرز غیرمجاز، یولاف، جودره و .. همچنین بوته های سایر محصولات، بوته هایی که آلوده به بیماریهای بذرزاد هستندمانند سیاهک آشکار و پنهان گندم و سیاهک آشکاردر این مرحله خود را نشان میدهند، علاوه بر این تاثیر درست علفکشها و یا علفهای هرزی که در آخر فصل رشد کرده اند، توصیه های لازم در خصوص خارج نمودن آنها از مزرعه انجام گیرد.و بازدید نهایی پیش از برداشت انجام میگردد که در آن پاک بودن مزرعه از علفهای هرز غیر مجاز، بوته های سایر محصولات و بوته¬های سایر ارقام و بوته های غریبه(off-type) مورد بررسی قرار می¬گیرد.تمام موارد مشاهده شده در برگ بازدید نهایی ذکر می¬گردد و وضعیت آن تحت عنوان مورد قبول ، مردود یا نیاز به پاکسازی دوباره دارد ثبت میگردد. در صورت نیاز به بازدید مجدد توصیه های لازم به کشاورز داده میشود و در بازدید مجدد اگر موانع برطرف شده باشند مزرعه تایید میگردد. از موارد مهم در بازدید نهایی، برآورد عملکرد مزرعه است، داشتن یک برآورد کلی از وضعیت بذر پیش از زمان برداشت و خرید محصول بذری میتواند پیش بینی خوبی برای دانستن کمبودها و بیشبودهای احتمالی بدهد. صدور گواهی استاندارد برای مزرعه بذری به معنای تضمین خرید محصول بذری در هنگام تحویل بذر نمیباشد و لازم است محموله های بذر در محل خرید بذر نمونه برداری شده و پس از اطمینان از کیفیت آنها مجوز خرید یا تحویل بذر داده میشود. لازم است حداقل یک هفته قبل از برداشت مزرعه تولید بذر ، پیمانکار تولیدکننده بذر به طور کتبی به شرکت طرف قرارداد زمان برداشت را اطلاع دهد، تا چنانچه بازدید نهایی مزرعه صورت نگرفته است شرکت برای انجام آن اقدام کند. در هنگام برداشت باید از پاک بودن انبار کمباین و قسمتهای متحرک آن و همچنین کف و بالای تاج کامیونها که احتمال اختلاط بذر پس از برداشت را افزایش میدهد، اطمینان حاصل کرد. برای پیشگیری از هرگونه تلفات و خسارت احتمالی لازم است خرید بذر در سوله ها و انبارهای سرپوشیده که فضایی متناسب با سهمیه منظور شده برای شرکت تولید کننده بذر دارند، انجام گیرد. رعایت فاصله ایزولاسین هم برای شرکتهایی که بیش از یک رقم خریداری مینمایند ضروریست و البته هر یک از ارقام بذری نیز باید در انبارهای جداگانه ای دپو شوند. پس از پایان برداشت یک مزرعه به ازای هر 500 گرم یک نمونه توسط بمبو تهیه میشود و در نهایت همه نمونه ها باهم ترکیب میشوند و درنهایت به وسیله مقسم یک نمونه کاری به وزن 1000گرم تهیه میشود و از نظر انواع آلودگیها مثل : علفهای هرز غیرمجاز، بذر سایر محصولات بررسی میگردد چنانچه آلودگیها یا بذور چروکیده و بیمار بیش از حد مجاز نباشد محصول قابل خرید خواهد بود. شرکتهای تولید کننده بذر افت مفید و غیر مفید را در نمونه ها تعیین میکنند . البته نباید اصطلاح ” افت مفید و افت غیر مفید ” که میزان بذر قابل حصول را در زمان خرید بذر معلوم میکند با آزمون ” خلوص فیزیکی بذر” که اصطلاحا به آن ” تجزیه بذر ” گفته میشود و برای مطابقت دادن بذر فرآوری شده با استانداردهای پس از بوجاری میباشد ، یکسان فرض شود.
فرآوری بذر غلات توسط دستگاه های پیش بوجار، درجه بندی، خرده گیر، میز گرانش ، ضدعفونی کننده، کیسه گیر و باسکول انجام میشود.این دستگاه ها طوری تنظیم میشوند که بذوری کاملا استاندارد در پایان فرآیند حاصل گردد. برای نمونه گیری بذرهای کیسه رفته از حداقل 30 عدد از کیسه های هر پارت که معمولا به صورت دوتایی پشت به پشت هم در روی پالتهای چوبی یا فلزی و به صورت حداکثر 25-30 تنی قرار گرفته اند مورد برررسی قرار میگیرد.و بعد از ترکیب نمونه ها و تقسیم آنها توسط کارشناس کنترل و گواهی بذر نمونه برای آزمون خلوص و جوانه زنی به آزمایشگاه ارسال میگردد و پس از اعلام نتیجه گواهی نهایی برای نصب اتیکت استاندارد بر روی پارت بذر مورد نظر صادر میشود. نصب اتیکت با نظارت کارشناس کنترل و گواهی بذر اجرا میشود. مشخصاتی که روی اتیکت درج می¬شود شامل: نام شرکت تولیدکننده ، نام محصول، نام رقم، طبقه بذر، سال تولید و محل تولید(نام استان) درصد خلوص فیزیکی، درصد جوانه زنی و وزن خالص بذر درون بسته است. اتیکت طبقات پرورشی 3 سفید برای طبقات مادری صورتی و برای طبقات گواهی به رنگ آبی میباشد.
مهمترین کار در نگهداری بذور در انبارها کنترل رطوبت و درجه حرارت است که کنترل حرارت بخاطر تامین بستر مناسب برای تسریع واکنش و فعالیت آفات انباری از اهمیت بیشتری برخوردار است. از این رو باید انبارهای بذر مجهز به تهویه و دستگاه تنظیم درجه حرارت و رطوبت باشد.نگهداری بذر در حرارت بالا باعث افت کیفیت آن میشود. رشد حشرات ، کنه ها قارچها و مایکوتوکسین با درجه حرارت کنترل میشود طوری که هر 10 درجه افزایش دما سرعت رشدشان را دو برابر میکند. از این رو بهتر است بذور باافاصله بعد از ورود به انبار خنک شود. از آنجا که آلودگی آفات همیشه بذور را تهدید میکند عملیات مبارزه با آفات باید پیش از ورود بذر به انبار انجام گیرد. رعایت بهداشت فضای انبار ، خشک کردن بذری که وارد انبار میشود و کنترل آفات موجب افزایش کیفیت بذر میشود.